De meest voorkomende oorzaak van angst en bezorgdheid bij patiënten met functionele symptomen is bezorgdheid over  de symptomen zelf.

Hoe gaat het verder? Waarom gelooft niemand mij? Word ik soms gek? Is het ernstig? Word ik in de toekomst invalide?

Dit zijn allemaal heel begrijpelijke vragen. Hopelijk geeft de arts hier uitleg over.

Het kan moeilijk worden wanneer:

1. De arts geen verklaring geeft. Het komt voor dat artsen tegen hun patiënten zeggen dat er 'niets is om zorgen over te maken' (terwijl  de patiënten die zorgen wel hebbben) of 'het komt allemaal door stress' (wat niet klinkt als een goede verklaring als patiënten geen stress voelen). Patiënten blijven zich vervolgens afvragen wat er mis met hen is.  

2. De patiënt de uitleg van de arts niet gelooft. De arts kan bijvoorbeeld uitgelegd hebben dat de hoofdpijn van een patiënt het gevolg is van migraine of teveel gebruik van paracetamol (veel voorkomende oorzaken van hoofdpijn), maar de patiënt denkt dat de klachten te ernstig zijn voor deze conclusie en blijft bang een hersentumor te hebben die niet is herkend.

3. De patiënt de verklaring van de arts gelooft, maar angst blijft houden. Sommige patiënten krijgen een goede verklaring voor hun klachten, en zijn dan tijdelijk gerustgesteld. Maar deze geruststelling houdt maar een aantal dagen tot weken aan, en daarna worden ze  opnieuw ongerust. Meestal weten patiënten  dat hun bezorgdheid niet rationeel is en dat de kans op een onbekende ernstige ziekte klein is, maar ze komen niet van de gedachten af dat er iets mis is wat niet is herkend. Ze worden vervolgens toenemend ongerust, en gaan naar verschillende artsen voor andere meningen of geruststelling. Soms gaan ze ook meerdere malen naar de huisartsenpost of spoedeisende hulp.

Als de angst over de symptomen toeneemt, veroorzaakt dat ook weer verergering van  symptomen, als duizeligheid, hoofdpijn of vermoeidheid.

De verergering van de symptomen zorgt ervoor dat patiënten gaan zoeken naar diagnoses op het internet. Dit kan weer resulteren in allerlei nieuwe en angstige mogelijke verklaringen, waardoor de angst toeneemt.

Het hierboven beschreven scenario noemen we ziektevrees of hypochondrie (angst voor het hebben van een ernstige ziekte). In de samenleving wordt hypochondrie vaak gezien als iets belachelijks, maar het is een serieuze aandoening die veel stress kan veroorzaken. De symptomen zijn echt, daarom zijn de patiënten juist zo bezorgd.

Een klein gedeelte van de patiënten met functionele symptomen heeft last van angst voor het hebben van een ernstige ziekte. Een groot deel van de patiënten die door artsen als hypochonder wordt gezien, heeft geen irrationele angst, maar heeft nooit een verklaring gekregen voor de symptomen en is daarom angstig voor mogelijke diagnoses.

Behandeling

Hypochondrie kan alleen behandeld worden als arts en patiënt het een zijn over de diagnose.

Zodra die drempel genomen is, moet de arts stoppen met herhaaldelijk simpele geruststelling en met aanvullende onderzoeken.

In plaats daarvan geeft de arts grondige uitleg over de symptomen, die de patiënt geen ruimte laat voor andere diagnoses.

De patiënt moet ook een deel voor zijn of haar rekening nemen: hij moet beloven geen informatie over ziektes meer op te zoeken op het internet, en ook geen andere artsen te bezoeken.

Soms kan de angst rondom ziekte zeer goed en snel verbeteren, zodra de patiënt uitleg heeft gekregen die hij begrijpt en waar hij mee instemt. Het is wel erg moeilijk om dat stadium te bereiken.

Lees het verhaal van Ian op deze pagina over hypochondrie.